W przekonaniu wielu ludzi istnieje postawa mówiąca, iż starość to nie radość. Jednak nie jest to prawdą. Gdybyśmy porównali wszystkie okresy życia człowieka takie jak niemowlęctwo, dzieciństwo, okres młodzieńczy, dojrzałość, dorosłość czy starość to bez trudu odnaleźlibyśmy wiele zalet tego ostatniego okresu życia.
Kinga Wiśniewska- Roszkowska w swojej pracy Pt.: "Starość jako zadanie" pisze na temat pochwały starości i daje liczne przykłady pokazujące walory tego okresu życia.
I tak w niemowlęctwie dziecko spotyka się już z przeszkodami na drodze do poznawanie świata. Musi przystosować się do otoczenia, jego praw, nie raz płacząc i protestując.
W latach dzieciństwa pójście do przedszkola czy szkoły także przynosi wiele zmartwień i stresów. Dziecko trafia w nowe środowisko, czas, który spędzało w domu z rodzicami musi zastąpić przebywaniem w danej instytucji. Dziecko ma nowe obowiązki i zadania.
Okres pokwitania również niesie za sobą wiele problemów, buntów i konfliktów. Choć może błahych to przysparzających dużo zmartwień. Pojawiają się tu kłótnie z rodzicami, pierwsza miłość, przymus chodzenia do szkoły, zależność finansowa i zależność od innych.
Kolejne lata życia wiążą się z wyborem studiów, ciężkimi egzaminami niosącymi za sobą wiele udręk, frustracji czy rozczarowań.
W końcu wchodzenie w dorosłość, stawanie się niezależnym, zakładanie rodziny, odpowiedzialność nie tylko za siebie, ale i innych, starania o dobrą pozycję zawodową to nowe troski, kłopoty i wysiłki. Człowiek cały czas dąży do osiągnięcia kolejnych szczebli awansu, do lepszych dóbr materialnych, do środków zapewniających przyszłość i łatwiejszy start dzieciom. Daje z siebie wszystko, a to prowadzi do osłabienia sił fizycznych i psychicznych, do uzależnień od papierosów, mocnej kawy, alkoholu, skutkiem, czego są choroby. Człowiek nie ma sił ani czasu, aby myśleć i dbać o własne zdrowie. Wtedy właśnie pojawia się tęsknota za emeryturą i zasłużonym odpoczynkiem. Stąd wyłania się pierwsza zaleta okresu starości, jaką jest spokój i swoboda tego okresu, czas, kiedy człowiek w końcu może odetchnąć. Swoboda i czas wolny są dużym źródłem satysfakcji, a także możliwością zaplanowania dnia według własnych upodobań, bez poczucia świadomości ciążących obowiązków. W okresie starości człowiek może odczuwać również satysfakcję z wykonanej w ciągu życia pracy. Nie zawsze musi ona owocować wybitnymi dziełami, ale na pewno jest lub była pożyteczna dla innych. Także wychowane dzieci sprawiają wiele radości i są źródłem dumy rodziców. Jednymi z najważniejszych zalet okresu starości są doświadczenie i mądrość życiowa. Jest to ogromny skarb, jaki te osoby posiadają, i którymi mogą się dzielić i przekazywać młodszym pokoleniom. Starość jest okresem, kiedy człowiek nie jest już mącony przez namiętności, ale bezpieczny od nierozważnych porywów. Już Cyceron pisał, iż "różne umiarkowane i zgodne z rozsądkiem przyjemności nie są ani niedostępne w wieku starszym, ani też godne potępienia".
Już tych kilka przykładów pokazuje ile walorów możemy odnaleźć w okresie starości. Jak błędne jest myślenie osób młodszych, które uważają, że czas starości jest czasem smutku, chorób i niezadowolenia. Spróbujmy zmienić schemat myślenia i wyobrażenia starości, zastępując go pozytywnym i wesołym obrazem osoby starszej.
STAROŚĆ JAKO ZADANIE
Każdy okres życia ludzkiego, charakteryzuje się określonymi dla danej grupy wiekowej, cechami. To właśnie dzięki tym zaletom bądź wadom jesteśmy wstanie określić daną osobę jako dojrzałą bądź nie. Każdemu z etapów ludzkiego życia możemy także przypisać konkretne zadanie.
Okres młodości charakteryzuje zdrowie, siła, uroda, inicjatywa oraz wzmożony popęd i pożądanie. "Umysł ich jest lotny, a uczucia żywe. Myśl sięga daleko, lecz nie głęboko - jest chciwa świata i zjawisk, a raczej ślizga się po powierzchni, nie zatrzymując się dla ich analizy, nie sięgając ich do wewnętrznej treści." Ludziom młodym często brakuje doświadczenia, ostrożności oraz rozwagi, co w następstwie może spowodować jakąś nieuniknioną katastrofę.
Podsumowując można by rzec, iż mocną stroną w młodości jest ciało oraz spowodowane naporem hormonów pragnienia i dążenia. Słabą stronę stanowi zaś rozumowa refleksja, rozwaga i ostrożność.
W okresie starości następuje spadek sił, żywotności. Skóra traci zdrowy młody wygląd. Ciało sprawia coraz więcej kłopotów i dolegliwości. "Natomiast przy tym spadku sił i możliwości cielesnych wzrastają i pogłębiają się siły duchowe, odbywa się stopniowy proces duchowego dojrzewania." Jest on wynikiem zdobytych przez długie lata doświadczeń, wiedzy, życiowej mądrości, sztuki obcowania z ludźmi, ostrożności, rozwagi.
Doświadczenie, które powinno być traktowane jako skarb posiada każdy stary człowiek.
Reasumując można by stwierdzić, że "przy postępującej degradacji cielesnej starość charakteryzuje się narastaniem pozytywnych wartości duchowych."
Porównując ze sobą te cechy młodości oraz starości możemy zauważyć, iż cechy te uzupełniają się wzajemnie. Młodość posiada to czego brakuje starości i odwrotnie. Jest to kluczowe stwierdzenie pozwalające zauważyć, iż stare i młode pokolenie potrzebuje się nawzajem ale także potrzebne jest światu.
Starzy od młodych potrzebują pomocy i opieki, młodzi natomiast mądrych oraz rozważnego kierownictwa. Równowaga i dobra współpraca tych obu pokoleń jest konieczna dla społecznego dobra.
Rola i powołaniem ludzi starszych we współczesnym świecie jest kierować i wychowywać, strzec moralnego porządku wdrażając go młodym pilnując, by nie schodzili na manowce(...) Rozpatrywana od strony ciała, starość istotnie często jest mniej lub więcej dokuczliwym brzemieniem. Ale jest ona bardzo ważnym duchowym i moralnym zadaniem. A im głębiej będzie pojęte to zadanie, im bardziej sumiennie i ofiarnie będzie ono realizowane, tym lżejsze będzie brzemię związanych ze starością kłopotów i dolegliwości.
PROBLEMY LUDZI STARYCH
Jest wiele problemów na jakie napotykają osoby starsze, wiele z nich jest niewidoczna dla otoczenia. Poniżej wymieniłam moim zdaniem problemy na jakie warto zwrócić uwagę.
- Stan zdrowia
Pogarszający się stan zdrowia wpływa negatywnie na możliwości fizyczne i stan psychiczny osób starszych. W chorobach somatycznych wiąże się z chronicznymi bólami , a w przypadku chorób psychicznych z degradacją psychiczną. "Zły stan zdrowia ogranicza mobilność"(można poruszać się tylko na terenie domu – czasem za pomocą wózka bądź trzeba pozostać w łóżku), zmusza do przerwania pracy, utrudnia prowadzenie domu i wykonywania podstawowych czynności życiowych. Niekorzystny stan zdrowia wpływa na zaprzestanie korzystania ze wszelkiego rodzaju dostępu do kultury oraz sprzyja złemu samopoczuciu.
- Sytuacja ekonomiczna
Problemy ekonomiczne utrudniają kontakty międzyludzkie i spędzanie czasu wolnego w sposób atrakcyjny. Zła sytuacja materialna może prowadzić do niewystarczającego odżywiania. Wszystkie pieniądze jakie osoba starsza posiada wydaje na lekarstwa oraz pomoc medyczną. Często zdarza się, iż starsza osoba, która otrzymuje emeryturę wspomaga finansowo swoją rodzinę. Osoby o bardzo niskich zasobach materialnych bez wsparcia rodzinny zostają pozostawiane w szpitalach.
- Mieszkanie
Mieszkanie w życiu osoby starszej odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż jest głównym środowiskiem w jakim przebywa. Ważne, aby osoba starsza miała zapewnione odpowiedzenie warunki , czyli dostęp do urządzeń sanitarnych, ogrzewania, ale również w budynku możliwość wejścia na wyższe piętra windą, nie tylko schodami. Budynek powinien mieć odpowiednią lokalizację - znajdować się niedaleko centrum i być otoczony odpowiednią infrastrukturą, dostosowaną do potrzeb ludzi starszych np. przychodnie, kluby seniora, domy dziennego pobytu, sklepy.
- Marginalizacja społeczna
Objawia się w nierównym traktowaniu osób starszych, a młodszych . Pojęciem określającym to zjawisko to ageism czyli dyskryminacja ze względu na wiek. Według N. Goodmana przyczyną tego zjawiska są zmiany, jakie nastąpiły w wyniku uprzemysłowienia. "Ludzie starsi maja utrudniony dostęp do rynku pracy, słabszą pozycję ekonomiczną niż inne grupy dorosłych" 1 Ludziom starszym coraz trudniej nadążyć za postępem technicznym i społecznym. Obecnie zachwiany jest ich szacunek względem społeczeństwa, które spycha osoby starsze na margines Istnieje wiele stereotypów dotyczących osób starszych takich jak: (wg Burgessa)
- są zależni od innych
- narzekają na swój stan zdrowia
- nie odczuwa się potrzeby przygotowania ludzi starszych do przejścia na emeryturę
Często spotyka się określenia takie jak: "tetryk", "starucha". E. Trafiałek twierdzi, iż "polski stereotyp starości utożsamiany jest z wizja klęski".
- Samotność
Niewątpliwie najbardziej przykrym wydarzeniem dla osoby starszej jest śmierć współmałżonka. Jest to bardzo trudny okres dla rodzinny, a szczególnie dla osoby starszej, która spędziła większość życia ze swoim partnerem życiowym. Występują różne rodzaje osamotnienia również osamotnieni mieszkaniowe, socjalne objawiającą się brakiem kontaktów z rodzinną, sąsiadami, środowiskiem. Przez mniejsze uczestniczenie w życiu społecznym ta samotność pogłębia się, a brak możliwości ruchu przyczynia się do obniżenia nastroju takiej osoby.
Jak widać różne są problemy osób starych, często nie uświadamiamy sobie jak ważne jest zwrócenie uwagi na aspekt życia osób starszych, przecież każdego z nas czeka ten okres życia. Warto zastanowić się jak można pomóc osobą starszym aby żyło się im lepiej.
RODZINA
Najważniejszą instytucją zaspakajającą potrzeby emocjonalne i społeczne jest rodzinna. W życiu osoby starszej rodzina odgrywa zatem olbrzymią rolę, jest najważniejszym środowiskiem życiowej aktywności i grupą odniesienia. Prawidłowo funkcjonująca rodzinna dostarcza człowiekowi starszemu wsparcia w różnych wymiarach. To właśnie w razie choroby największe wsparcie powinna otrzymać ze stronny rodzinny. Rodzinna jest zarazem najbardziej pożądanym źródłem pomocy, gdyż wraz z jej udzielaniem zaspokających jest wiele innych potrzeb. B.Synak pisze, że dla niektórych osób starszych rodzinna przestaje być wystarczającym kontaktem życia społecznego. W zbiorowości ludzi starszych wzrasta bowiem potrzeba kontaktów z rówieśnikami i udziału w aktywności społecznej 3
Do takich instytucji wspomagających aktywność osób starszych są: Organizacje kombatanckie min. Związek Kombatantów RP, Związek Emerytów i Rencistów oraz Organizacje społeczne takie jak: Koło Gospodyń Wiejskich, Klub Seniora, Koło Modlitewne. Uniwersytety Trzeciego Wieku.
Niestety według badań CBOS 77% nie działa w żadnej organizacji. Tak duży procent osób może być wynikiem małej świadomości osób starszych i małej ich mobilności. W Polsce jednak wysoce rozpowszechniona jest pomoc sąsiedzka.
RELIGIA
Równie ważna dla osób starszych jest religia. W wielu parafiach odbywają się dość liczne spotkania i nabożeństwa dla starszych ludzi, tworzy się tam specjalne kluby, organizuje wspólne wyjazdy. Wszystko to ma zmierzać do dowartościowania tej grupy ludzi, ma umocnić ich poczucie znaczenia i godności. Dla osób starszych wiara jest niezwykle ważna i potrzebna, znajdują w niej ukojenie do przemijającego życia. Wiara daje pociechę w samotności, ale również ulgę w cierpieniu i poczucie bezpieczeństwa. Okres starzenia się jest okresem dojrzewania wewnętrznego, gdzie następuje pogodzenie się i świadomość nadchodzącej śmierci. W tym okresie ludzie starzy analizują swoje życie i jeżeli są z niego zadowoleni odchodzą w spokoju. Wiara daje odkupienie swoich czynów i życie wieczne.
AKTYWNOŚĆ LUDZI STARSZYCH
Większość ludzi myśląc o starości ma wizję pesymistyczną. Kojarzy się z nią utrata atrakcyjności wyglądu zewnętrznego, osłabienie sprawności fizycznej. Wydaje się, że okres ten obfituje tylko w liczne choroby i cierpienia. Wielu uważa, że w tym okresie nie ma miejsca na aktywność. Panuje przekonanie iż wiek starczy wiąże się tylko z osamotnieniem, niezrozumieniem przez innych oraz zamknięciem w czterech ścianach i biernym oczekiwaniem na koniec życia. Taka właśnie błędna opinia na temat starości budzi we wszystkich strach, odrazę i lęk przed tym etapem życia.
Trzeba walczyć z takim myśleniem o starości już od najwcześniejszych lat. Wiele osób przez pryzmat takiej opinii zapomina, że będąc na emeryturze ma się dużo wolnego czasu i można go poświęcić np. na zainteresowania i hobby na które nie było czasu podczas czasu pracy produkcyjnej. W naukach społecznych możemy napotkać różne teorie mówiące o zachowaniu aktywności w późnych latach życia.
Badaczka amerykańska B. Neugarten przedstawiła bardzo ciekawą typologię dotyczącą postaw wobec życia osób starszych.
Wyróżniła osiem następujących zachowań ludzi starszych:
Wzór A - polega na reorganizacji własnego życia po przejściu na emeryturę, utrzymaniu wysokiej i różnorodnej aktywności, różniącej się jednak od dotąd prowadzonego trybu życia.
Wzór B - cechuje ukierunkowanie się na jeden rodzaj aktywności, czynności, dziedzinę, która dotąd najbardziej interesowała, była ulubioną. Osoby te osiągają satysfakcję ze swego życia, mogą bowiem zajmować się tym, co najbardziej lubią, co je pasjonuje.
Wzór C - reprezentuje postawę wycofywania się z życia, obserwatora życia widzianego z pozycji osoby siedzącej "na bujanym fotelu". Postawa ta wskazuje, że aktywność zewnętrzna nie wszystkim jest potrzebna, że istnieją osoby, które z lubością i powodzeniem oddają się kontemplacji, rozmyślaniom, podsumowaniu dotychczasowego życia.
Wzór D - Charakteryzuje się utrzymaniem dotychczasowej aktywności na poziomie, jaki miało się w średnim wieku. Jak długo udaje się być bardzo czynnym i utrzymać się w pełnej formie, tak długo udaje się być bardzo czynnym i utrzymać się w pełnej formie, tak długo zachowuje się wysoką satysfakcję z życia.
Wzór E - jest zbliżony do wzoru B. Osoby starsze wycofują się z aktywnego życia, zawężają swoją aktywność do określonych ról. Aktywność taj jest im potrzebna do utrzymania satysfakcji życiowej. Nie zawsze jednak wybór wynika z ukształtowanych zainteresowań.
Wzór F - charakteryzuje się potrzebą pomocy i współpracy ze strony otoczenia. Osoby te cechuje oczekiwanie przejawów opieki i uczucia od bliskich. Jest to konieczne w wyborze aktywności, utrzymaniu jej.
Wzór G - różni się od poprzednich zasadniczo. Odnosi się zasadniczo do osób, które są apatyczne, nieaktywne. Zawsze były mało aktywne, nie oczekiwały dużo od życia, nie dawały z siebie wiele i nadal przyjmują taką postawę.
Wzór H - odnosi się do osób całkowicie zdezintegrowanych, słabo kontrolujących siebie, o niskiej satysfakcji życiowej, wymagających pomocy i wsparcia ze strony otoczenia.
Typologia Neugarten pokazuje, że będąc osobą starszą można być aktywnym i starość nie oznacza wcale, że nie można dalej się rozwijać, że należy tylko zamknąć się w domu i oczekiwać na koniec życia. Dzięki dużej ilości czasu wolnego zająć się można rzeczami, które się lubiło we wcześniejszych okresach życia bądź można poszukać sobie zupełnie nowych zainteresowań i pogłębiać wiedzę swoją.
Dziś powstaje wiele instytucji czy stowarzyszeń, które starają się zająć człowiekiem starym, wypełnić mu czas wolny różnymi atrakcjami. Powstają różne kluby czy związki seniorów kryjące się pod różnymi nazwami. Powstaje wiele kółek zainteresowań, organizuje się wiele imprez kulturalnych, wycieczek krajoznawczych z myślą o ludziach starszych. W wielu większych miastach powstały, a ostatnio nawet powstają już w mniejszych miejscowościach Uniwersytety Trzeciego Wieku, gdzie emeryci mogą poszerzyć swoją wiedzę z różnych dziedzin uczestnicząc tam wykładach, bądź w różnych kołach zainteresowań.
Dzięki takim instytucjom ludzie starsi nie tylko zapełniają wolny czas, ale też spotykają się z innymi ludźmi. Mogą się oni podzielić z nimi swoimi zainteresowaniami, poglądami, a także radościami jak i smutkami. Przez takie spotkania nie czują się ludzie starsi samotni.
PROFILAKTYKA ZDROWOTNA
Profilaktyka zdrowotna i właściwy styl życia - kilka zasad, aby długo być pięknym, młodym i zdrowym
A - nauczmy się słuchać swojego organizmu i ufajmy mu
Co to znaczy? Pozwólmy sobie czasem na zachcianki, które przychodzą nagle i nie wiadomo skąd. Chęć na plasterek cytryny, czekoladę, jakiś owoc lub warzywo może być oznaką niedoboru witamin w organizmie.
B - zwracajmy uwagę na dietę, czyli po prostu to, co jemy
Zachowujmy właściwe proporcje między składnikami naszego pożywienia ( takimi, jak tłuszcze, cukry, węglowodany i inne). Jeśli nie potrafimy sobie sami ustalić właściwej diety, dzięki której dobrze funkcjonujemy, warto skorzystać z wizyty u dietetyka.
C - oczyszczajmy organizm
Ceną za postęp cywilizacyjny jest zanieczyszczona gleba, woda, powietrze a co się z tym wiąże organizm człowieka. Warto od czasu do czasu poddać się zabiegom odtruwającym organizm, głodówkom, pić zioła.
D - zapewniajmy organizmowi właściwe dawki budulca
Organizm dla właściwego rozwoju i funkcjonowania potrzebuje konkretnej ilości witamin, mikro- i makroelementów. W żadnej diecie nie może zabraknąć świeżych warzyw, owoców, ziaren.
E - pamiętajmy o ruchu
Nie musi to być sport wyczynowy, ani jeśli są jakieś przeciwwskazania intensywna gimnastyka, ale przynajmniej spacery, gimnastyka oddechowa, taniec lub pływanie.
F - nie ulegajmy nałogom
Nie chodzi tylko o narkotyki, alkohol czy papierosy, ale jakiekolwiek używki i uzależnienia, chociażby takie, jak pracoholizm.
G- po ciężkim dniu lub pracy obowiązkowo relaks
Dzięki temu zachowamy równowagę psychiczną. Zdystansujemy się do świata i problemów.
H- zachowujmy poprawne stosunki z rodziną i najbliższą społecznością
Stres spowodowany konfliktami działa bardzo destrukcyjnie na kondycję organizmu.
I- jeśli dokuczają nam jakieś dolegliwości zdrowotne nie lekceważmy ich
Kierujmy się zasadą: wyleczyć- zapomnieć, a najlepiej maksymą: lepiej zapobiegać niż leczyć.
J- uśmiechajmy się jak najczęściej!
1Leszczyńska- Rejchert A., Człowiek starszy i jego wspomnienia- w stronę pedagogiki starości, Wydawnictwo UWM, Olsztyn 2006, s.81-82
2Trafiałek E., Człowiek stary w społeczeństwie polskim., "Praca Socjalna" nr 4,1999,s.49-50
3Synak B., Pozycja społeczna ludzi starszych w warunkach zmian ustrojowych i cywilizacyjno-kulturowych, W: Ludzie starzy w warunkach transformacji ustrojowej.,(pod red.) Synaka B. Gdańsk 2000, s9
Źródło:
Projekt: Oswajanie dzieci ze starością, Magdalena Olszańska, Pedagogika KDE, http://www.kde.edu.pl/projekty/team5/index.htm
